“Diqqat! Telefoningiz xavf ostida: Telegramdagi ‘Foto’ deb nomlangan .apk fayllar sizni aldashga urinmoqda!”
- Наргис Косимова
- Nov 10
- 5 min read
Telegramda turli manbalardan “Foto”, “Photo”, “Rasm”, “Chegirma”, “Sovgʻa” va h.k. deb nomlangan fayllar yuborilishi mumkin. Agar faylning kengaytmasi .apk bo‘lsa — bu Android ilovasi paketi; demak, u tasvir emas, balki o‘rnatiluvchi dastur. Bunday fayllar zararli kod (malware) yoki phishing bo‘lishi mumkin — ular qurilmadan ma’lumot o‘g‘irlashi, pul o‘tkazmalari yuborishi yoki telefonning normal ishlashiga zarar yetkazishi mumkin.
Qanday usullar bilan firibgarlar ishlashi mumkin?
Rasmni ko‘rsatgan holda yuborish: fayl nomini Foto.jpg.apk yoki Photo.apk deb yuborib, foydalanuvchini rasm deb o‘ylashga majbur qiladi.
Havola orqali phishing: fayl yoki o‘rnatish so‘rovi bilan birga login-parolni o‘g‘irlashga mo‘ljallangan saytga havola yuboriladi.
Iltilos va bosim: “chegirma faqat 1 soat” yoki “shaxsiy sovgʻa” kabi matnlar bilan shoshirish.
Hisob yoki do‘stdan yuborilgandek ko‘rsatish: akkaunt buzilgan holda avtomatik tarqatilishi mumkin.
Muhim faktlar (factcheck)
.apk — Android Package — bu Android ilovalarini o‘rnatish uchun mos fayl formati.
Rasm fayllari odatda .jpg, .jpeg, .png, .webp kabi kengaytmalar bilan bo‘ladi.
iPhone (iOS) qurilmalari .apk faylni o‘rnata olmaydi — lekin iOS foydalanuvchisi bo‘lsangiz, havola orqali phishingga uchrashingiz mumkin.
Androidda .apk o‘rnatish uchun odatda “Nomaʼlum manbalar” yoki “Install unknown apps” ruxsatini yoqish kerak. Agar bu ruxsat yoqilmagan bo‘lsa va fayl o‘rnatilganday bo‘lsa — bu favqulodda holat.
Agar shubhali .apk faylni olsangiz — darhol nima qilish kerak
Ochmang va o‘rnatmang. Agar tasodifan ochilgan bo‘lsa ham, qo‘shimcha harakat qilmang.
Faylni o‘chiring. Xabarni va faylni Telegramdan o‘chiring.
Yuboruvchini tekshiring. Agar fayl do‘st yoki tanishdan kelgan bo‘lsa ham, ular bilan boshqa kanal orqali (telefon qo‘ng‘irog‘i, SMS) tasdiqlang — akkaunti buzilgan bo‘lishi mumkin.
Internet aloqasini uzing. Wi-Fi va mobil internetni o‘chiring (agar faylni ochib yoki o‘rnatgan bo‘lsangiz).
Qurilmani xavfsiz rejimga o‘tkazing (Safe Mode). Bu rejimda uchinchi tomon ilovalari ishlamaydi — shubhali ilovani o‘chirish osonlashadi.
So‘nggi o‘rnatilgan ilovalarni tekshiring. Nomaʼlum yoki shubhali ilovani o‘chirib tashlang.
Parollarni zudlik bilan o‘zgartiring. Elektron pochta, bank, ijtimoiy tarmoqlar — imkon bo‘lsa boshqa qurilmadan yoki xavfsiz kompyuterdan bajarish ma’qul.
Bank va to‘lov xizmatlariga xabar bering. Agar shubhali pul harakatlari sezilsa.
Zavod sozlamalariga qaytarish (factory reset) — qurilma normal holatga kelmasa yoki zararli faoliyat davom etsa. Factory resetdan avval muhim ma’lumotlaringizni zaxira qiling.
Professional yordamga murojaat qiling. Mobil texnik xizmat yoki servis markaziga olib boring.
Qurilmaning zararlangan belgilari
Telefon tez qizishi va batareya tez tugashi;
Nomaʼlum ilovalarning paydo bo‘lishi;
Kutilmagan reklamalar, pop-uplar;
Maʼlumotsiz internet trafik;
Bank hisoblaridan ruxsatsiz to‘lovlar;
Joylashuv (GPS) maʼlumotlarining tasdiqsiz foydalanilishi.
Oldini olish — aniq va amaliy tavsiyalar
Faqat rasmiy manbalardan ilovalar oling (Google Play, ishlab chiqaruvchi rasmiy sayti).
Nomaʼlum manbalarni o‘chirib qo‘ying. “Install unknown apps” yoki “Nomaʼlum manbalar” sozlamasini o‘chiring.
Google Play Protect va avtomatik yangilanishlarni yoqing. (Google Play Protect ilovalarni tekshiradi).
Fayl kengaytmasini tekshiring. Agar fayl nomida Foto ko‘rinadi ham, kengaytmani ko‘ring — .apk emasmi, .jpg/.png emasmi.
Shubhali havola yoki QR-kodga ehtiyot bilan bosing. Avvalo yuboruvchidan tasdiq oling.
Ikki faktorli autentifikatsiyani (2FA) yoqing. Elektron pochta va banklar uchun.
Zaxira nusxasini muntazam saqlang. Muhim ma’lumotlarni qayerga va qanday saqlayotganingizni rejalashtiring.
Tashrifchi auditoriyaga maʼlumot tarqating. Do‘stlar va oila aʼzolarini ogohlantiring.
Agar faylni bosgan yoki o‘rnatishga urinmagan bo‘lsangiz — tez yo‘riqnomalar
Tez choralar: Wi-Fi va mobil maʼlumotlarni o‘chiring.
Hozir: akkauntlaringiz (email, ijtimoiy tarmoqlar, bank) parollarini o‘zgartiring.
So‘ng: qurilmani xavfsiz rejimda tekshiring va zararli ilovani o‘chiring.
Qanday qilib shikoyat qilish va factcheckga yuborish
Agar shubhali xabar yoki fayl topsangiz, ilova va havolani factchecking xizmatiga yuboring — masalan, matnda ko‘rsatilgan @factch_bot (Telegramdagi factcheck bot) yoki rasmiy tashkilotingiz bo‘lsa, ularga murojaat qiling.
Yuborish formati namuna: “Telegramda Photo deb nomlangan .apk fayl yuborildi — iltimos tekshirib bering. Fayl nomi: Photo.apk. Xabar matni: ‘Chegirma 50%’.”
Avval faylni o‘rnatmagan holda ekran skrinshotlarini va havolani saqlang.
Tayyor matnlar — do‘stlarga yoki guruhga yubormoqchi bo‘lsangiz
Qisqa ogohlantirish (SMS/telegram):
Diqqat! Agar sizga “Foto” yoki “Photo” deb nomlangan fayl yuborilgan va u .apk kengaytmali bo‘lsa — ochmang! Bu zararli bo‘lishi mumkin. Faylni o‘chirib, yuborgan odamdan boshqa kanal orqali tasdiqlang.
Ishxona/maktab uchun xabar:
Hey, barchangizga! Telegram orqali “Foto” nomli .apk fayllar tarqalmoqda. Agar shunday fayl olsangiz — darhol ochmang, o‘chiring va IT bo‘limiga xabar bering. Faylni yuborgan shaxs bilan aloqaga chiqib, uning hisobini tekshiring.
Savol-javob (FAQ)
Men iPhone foydalanuvchisiman — xavf bormi?— iPhone .apk ni o‘rnatolmaydi, ammo havolalar orqali phishing bo‘lishi mumkin: login/parol so‘rash. Havolalarga ehtiyot bilan bosing.
Agar faylni o‘rnatgan bo‘lsam, qanday dalillar yig‘ishim mumkin?— Skrinshot oling, fayl nomini yozib qo‘ying va bank/telefon tarmog‘idagi shubhali harakatlar haqida maʼlumot to‘plang.
Mobil antivirus kerakmi?— Mobil antiviruslar qo‘shimcha himoya qatlam bo‘lishi mumkin, lekin barchasi bir xil samaradorlikda emas. Ishonchli manbalar va reytinglarga qarang.
Telegram orqali .apk shaklida yuborilgan fayllar bilan ishlashda eng muhim qoidalar — ikki marta o‘ylash va hech qachon nomaʼlum manbadan o‘rnatishni boshlamaslik. Agar shubha bo‘lsa — faylni ochmang, o‘chiring va rasmiy factcheck yoki texnik yordam xizmatlariga murojaat qiling.
Agar xohlasangiz, men bu matnni yana:
rus tiliga tarjima qilib bera olaman;
press-reliz yoki ijtimoiy tarmoqlar uchun qisqa postga aylantiraman;
maktab yoki korxona uchun plakat/afisha (PDF) shaklida tayyorlab bera olaman;
yoki Telegramda tarqatish uchun copy-paste qilishga tayyor ko‘rinishda formatlab bera olaman.
Qaysi variantni xohlaysiz?
Вы сказали:
матн кўринишда ёз
ChatGPT сказал:
Albatta! Quyida matn ko‘rinishida, lotin alifbosida, Telegram orqali “Foto” ko‘rinishidagi .apk fayllarga oid batafsil tavsiyalar va maslahatlar tayyorlab berdim:
Telegram orqali «Foto» ko‘rinishidagi .apk fayllar haqida ogohlantirish
Telegram orqali turli manbalardan “Foto”, “Photo”, “Rasm”, “Chegirma”, “Sovgʻa” kabi nomlar bilan fayllar yuborilishi mumkin. Agar fayl kengaytmasi .apk bo‘lsa, u Android ilovasi paketi hisoblanadi — rasm emas. Bunday fayllar zararli dastur (malware) yoki phishing bo‘lishi mumkin. Ular qurilmadan ma’lumot o‘g‘irlashi, pul o‘tkazmalari yuborishi yoki telefonning normal ishlashiga zarar yetkazishi mumkin.
Firibgarlar qanday ishlaydi:
Faylni rasm ko‘rinishida yuborish (Foto.jpg.apk yoki Photo.apk)
Havola orqali phishing (login-parolni o‘g‘irlash)
“Chegirma faqat 1 soat”, “Shaxsiy sovgʻa” kabi matn bilan shoshirish
Do‘stdan kelgandek ko‘rsatish (akkaunt buzilgan bo‘lishi mumkin)
Muhim faktlar (factcheck):
.apk — Android Package — Android ilovalarini o‘rnatish uchun mo‘ljallangan fayl formati
Rasm fayllari odatda .jpg, .jpeg, .png, .webp kengaytmalariga ega
iPhone (iOS) .apk faylni o‘rnata olmaydi, lekin havolalar orqali phishing bo‘lishi mumkin
Androidda .apk o‘rnatish uchun “Nomaʼlum manbalar” yoki “Install unknown apps” ruxsatini yoqish kerak
Agar shubhali faylni olsangiz, darhol qilish kerak:
Faylni ochmang va o‘rnatmang
Fayl va xabarni o‘chiring
Yuboruvchini boshqa kanal orqali tasdiqlang
Wi-Fi va mobil internetni o‘chiring
Qurilmani xavfsiz rejimga (Safe Mode) o‘tkazing
So‘nggi o‘rnatilgan ilovalarni tekshirib, noma’lum ilovani o‘chirib tashlang
Parollarni zudlik bilan o‘zgartiring (email, bank, ijtimoiy tarmoqlar)
Bank va to‘lov tizimlariga xabar bering agar shubhali pul harakatlari bo‘lsa
Qurilma normal ishlamasa — zavod sozlamalariga qaytarish (factory reset)
Zarur bo‘lsa professional texnik yordamga murojaat qiling
Qurilmaning zararlangan belgilari:
Telefon tez qizishi va batareya tez tugashi
Noma’lum ilovalarning paydo bo‘lishi
Kutilmagan reklamalar, pop-uplar
Ma’lumotsiz internet trafik
Bank hisoblaridan ruxsatsiz to‘lovlar
GPS ma’lumotlarining tasdiqsiz ishlatilishi
Oldini olish tavsiyalari:
Ilovalarni faqat rasmiy manbalardan oling (Google Play, ishlab chiqaruvchi rasmiy sayti)
Noma’lum manbalarni o‘chirib qo‘ying
Google Play Protect va avtomatik yangilanishlarni yoqing
Fayl kengaytmasini tekshiring: .jpg yoki .apk?
Shubhali havola yoki QR-kodga ehtiyot bilan bosing
Ikki faktorli autentifikatsiyani (2FA) yoqing
Muhim ma’lumotlarni muntazam zaxira qiling
Do‘stlar va oila a’zolarini ogohlantiring
Shubhali faylni topganingizda faktchek qilish:
Fayl va havolani factcheck xizmatiga yuboring (masalan, @factch_bot Telegram botiga)
Skrinshot oling va fayl nomini yozib qo‘ying
Tayyor matnlar do‘stlarga yoki guruhga yuborish uchun:
Qisqa ogohlantirish:“Diqqat! Agar sizga “Foto” yoki “Photo” deb nomlangan fayl yuborilgan va u .apk kengaytmali bo‘lsa — ochmang! Faylni o‘chirib, yuborgan odamdan tasdiqlang.”
Ishxona/maktab uchun xabar:“Hey, barchangizga! Telegram orqali “Foto” nomli .apk fayllar tarqalmoqda. Agar shunday fayl olsangiz — darhol ochmang, o‘chiring va IT bo‘limiga xabar bering. Faylni yuborgan shaxs bilan aloqaga chiqib, uning hisobini tekshiring.”
Savol-javob:
iPhone foydalanuvchisi xavfsizmi? — iPhone .apkni o‘rnata olmaydi, ammo havolalar orqali phishing bo‘lishi mumkin.
Faylni o‘rnatgan bo‘lsam, qanday dalil yig‘ishim mumkin? — Skrinshot oling, fayl nomini yozib qo‘ying va shubhali harakatlar haqida ma’lumot to‘plang.
Mobil antivirus kerakmi? — Qo‘shimcha himoya qatlam bo‘lishi mumkin, lekin barcha antiviruslar bir xil samarador emas.
Factchecker xulosasi: Telegram orqali .apk fayllarini hech qachon noma’lum manbadan o‘rnatmang. Fayl shubhali bo‘lsa — ochmang, o‘chiring va rasmiy factcheck yoki texnik yordam xizmatlariga murojaat qiling.
